113 YIL, 3 KANUN, 1 BİRLİK, 15 YÖNETMELİK, 45 YÖNETMELİK DEĞİŞİKLİĞİ, 7 KOMİSYON, ONLARCA MÜDÜRLÜK YAPISI, 1 BAŞKANLIK
İstanbul ve Anadolu’daki ilk basın kartı uygulamasının tarihi II. Meşrutiyet dönemine kadar gider
» 2 Şubat 1862 – Maarif-i Umumiye Nezarati’ne bağlı Matbuat Müdürlüğü kuruldu.
» 1864 – Matbuat Nizamnamesi ile görev ve yetki alanı genişletildi.
İstanbul ve Anadolu’da çıkan yayınlarda çalışanlara dönük ilk basın kartı uygulaması 1909’da (16 Temmuz 1909 –Alpay Kabacalı-, 19 Temmuz 1909 ve 18 Temmuz 1909 tarihlerini veren kaynaklar var) çıkarılan Matbuat Kanunu sonrası Matbuat-ı Dahiliye Müdürlüğü görevini (1909-1912) yürüten Fazlı Necip tarafından başlatılmıştır.
Yakubi Abdurrahman Nafiz, Fazlı Necip, Abdurrahman Arif (Bilgin) tarafından kurulan ve yayın hayatına 1895’da başlayan Asır (günümüzde yayımlanan Yeni Asır gazetesinin, bu gazetenin devamı olduğu kabul edilir) gazetesinin başyazarı Fazlı Necip, İstanbul basınında da etkili bir isimdir.
Fazlı Necip, II. Meşrutiyet’in ilanının ardından tahta çıkan Mehmet Reşat’ın özel kalem müdürü (serkarin) olan Mehmet Tevfik’in ardından, Talat Bey’in İçişleri Bakanı (Dahiliye Nazırı) olduğu dönemde bu bakanlığa bağlı Matbuat-ı Dahiliye Müdürlüğü görevine getirilir. Görevdeyken, basın ve yayın yönetimlerini yerinde incelemek üzere Sofya, Peşte, Berlin, Belgrad ve Viyana’da çeşitli incelemelerde bulunur. Döndüğünde, dönemin Emniyet Genel Müdürü (Emniyet-i Umumiye Müdürü) Galip Bey ile de görüşerek basın kartı uygulamasının hayata geçirilmesini sağlar.
Fazlı Necip’in hayatına ilişkin kaynaklar bulunmakla birlikte 1909’da başlayan basın kartı uygulamasıyla ilgili kaynaklar ise oldukça sınırlıdır.
Basın kartının 1909’da ve Fazlı Necip’in girişimleriyle başladığı bilgisini barındıran sınırlı sayıda kaynakta konuyla ilgili başka bir bilgi bulunmamaktadır. Bu konudaki en geniş bilgiyi, 1949 yılında Akşam gazetesinde “Gazeteler ve Gazeteciler” köşesinde “40 yıl evvel gazetecilere verilen kartlar” başlıklı yazısında (Fazlı Necip’in damadı olan) gazeteci Enis Tahsin Til’den ediniyoruz:
“1909 senesinde matbuat müdürü olan Fazlı Necib Bey, emniyeti umumiye müdürü miralay Galip Beyle (sonraları askeri temyiz divanı başkanı olan orgeneral Galip paşa) anlaşarak bu kart usulünü temin etmişti. Eski bir gazeteci olan Fazlı Necib Bey, gazetecilerin vazifelerini hakkiyle yapabilmeleri için herkesten kolaylık görmeleri lazım geldiğine kanidi.”
Savaşlar ve Cumhuriyet’in ilanı sonrası ilk düzenleme: 1931 Matbuat Kanunu
» 7 Haziran 1920 – Matbuat ve İstihbarat Müdüriyet-i Umumiyesi Teşkiline Dair Kanun ile Başbakan’a (İcra Vekilleri Heyeti Reisi) bağlı Matbuat ve İstihbarat Müdüriyeti Umumiyesi kuruldu. Bu Müdüriyet, İstanbul’daki Osmanlı Saray yönetimine karşı ulusal kurtuluş mücadelesi koşulları içinde ve bu doğrultuda oluşturulmuştur.
» 25 Aralık 1920 – Dışişleri Bakanlığı’na bağlandı.
» 1 Haziran 1931 – Çalışmalarına son verildi.
II. Meşrutiyet yıllarının ardından başlayan savaşlar dönemi ve Cumhuriyet’in ilk yılları boyunca basın kartına ilişkin herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. İsmet İnönü’nün başbakanlığında kurulan 7. Hükümet döneminde, Fazlı Necip’in başlattığı uygulamadan 22 yıl sonra, 8 Ağustos 1931 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe giren Matbuat Kanunu, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun ardından basın kartıyla ilgili ilk düzenlemedir.
Kanun’da “basın kartı” ifadesi geçmiyor olmakla birlikte “mensup oldukları gazete veya mecmuadan verilmiş ve mahallinin en büyük mülkiye memurluğunca tasdik olunmuş hüviyet varakası” ibaresini basın kartı olarak düşünmek mümkündür.
1931 Matbuat Kanunu 21. Madde
“Her gazete ve mecmuanın istihdam edeceği muhbir, muhabir, muharrir, ressam, fotoğrafçı ve idare müdürde idarehane haricinde abone kaydine veya ilân almağa memur olanların isimlerini mahallin en büyük mülkiye memuruna bildirilir. Muhbir, muhabir ve muharrirlerin 12’inci maddede yazılı olan suçlardan birile mahkûm bulunmaması ve yirmi bir yaşını bitirmiş olmaları şarttır. Muhbir, muhabir ve muharrir ve yukarıda yazılı diğer müstahdemlerin mensup oldukları gazete veya mecmuadan verilmiş ve mahallinin en büyük mülkiye memurluğunca tasdik olunmuş hüviyyet varakasını hamil olmaları lâzımdır. Bu madde hilâfında hareket edenler ve bunları istihdam eden gazete ve mecmua sahipleri türk ceza kanununun 526’ncı maddesi mucibince cezalandırılır. Kanunî bir mani yok iken beyannamelerinde bildirdikleri intişar devrelerini ardı sıra ve mükerreren beş defa geciktiren gazete veya mecmua namına idarehanesi haricinde abone kaydi için verilen hüviyyet varakası geri alınır. Bu madde hükmü gazete ve mecmualardan muayyen telif hakkı almıyan yardımcı muharrirler hakkında mecburî değildir.
“Devletin kimleri basın mensubu saydığının bir göstergesi olarak meslek mensuplarına verdiği basın kartları ile ilgili kayıtlara ise 22.5.1933 tarih ve 2205 sayılı kanunla kurulan Genel Müdürlük’te bu tarihten sonra rastlanmaktadır.” (Seniye Yücel –İktidar ve Basın Kartı, sf: 31)
» 22 Mayıs 1933 – İçişleri Bakanlığı’na bağlı Matbuat Umum Müdürlüğü kuruldu.
» 1 Haziran 1934 – Yeniden yapılandırılarak İçişleri Bakanlığı’na bağlandı.
1938 Basın Birliği: Üyelik şart, kart dağıtımı sertleşiyor
Basın Birliği Kanunu (BBK) ve bu kanunla kurulan Birlik (1939-1946), Türkiye’de basının düzenlemesine dönük en önemli ve tartışmalı konuların başında gelmektedir. Gazetecilik mesleğinin icrasının Birlik üyeliğine bağlanması, gazetecilerin özlük haklarıyla ilgili kimi düzenlemelerin bulunması, dönemin siyasal atmosferi içinde tuttuğu yer gibi başlıklarla derinlemesine incelenmesi gereken (oldukça fazla sayıda çalışma bulunmaktadır) BBK ve Birlik, basın kartına ilişkin en belirgin ve yaptırımlar içeren ilk düzenlemedir.
Madde 31 — Birlik mensublarına, merkez idare heyetinin talebi ile Dahiliye Vekâleti tarafından birer (basın kartı) verilir. Bu kartların verilme şartları, mer’iyet müddeti, kartların hamillerine temin edeceği kolaylıkların nelerden ibaret olacağı bir nizamname ile tesbit olunur.), Birlik üyelerine verilecek basın kartına ilişkindir. “basın kartı” ibaresinin kullanıldığı ilk düzenleme de olan Kanun’a göre (Madde 4) Türkiye 5 mıntıkaya ayrılmaktadır: Ankara, İstanbul, İzmir, Adana, Trabzon. Bu maddeye göre gazeteciler, bulundukları yeri kapsayan “mıntıka odaları”na kayıt olmak zorundadır ve kayıt yaptırmayanların meslekten men edilmesi söz konusudur.
BBK 1938 yılında çıkarılmış olmasına rağmen Birlik ancak bir yıl sonra kurulabilmiştir. Kanun Madde 31’de belirtilen “nizamname” ise 1941 yılında Birlik’in Ankara’da toplanan ilk kongresinin ardından 1942 yılında çıkarılmıştır. Nizamname öncesinde verilen basın kartlarına ilişkin değerlendirme kriterlerinin BBK’daki hükümlere göre yapıldığı tahmin edilebilir.
» 1940 – Başbabakanlık’a bağlandı.
Yönetmelikler dönemi: Kartlar renkleniyor, gazeteci olmayanlara da verilmeye başlıyor
18 Mart 1942 tarihli Basın Kartı Nizamnamesi:
BBK yürürlükteyken çıkarılan ve basın kartlarına ilişkin düzenlemeyi kanun düzeyinden yönetmelik düzeyine alan ilk yönetmelik, 18 Mart 1942 tarihinde çıkarılan Basın Kartı Nizamnamesi’dir. Basın kartlarının verilmesi esasları uzun çalışmalardan sonra hazırlanmış, Devlet Şurası’ndan (Danıştay) geçmiş, 18 Mart 1942’de 2/17485 sayılı kararla Bakanlar Kurulunca kabul edilmiş, fakat yıl başına kadar geçici kartlar yürürlükte kalmış, Basın Kartları Tüzüğü gereğince Basın Kartı verilmesine Matbuat Umum Müdürlüğünce (Müdürlüğün yıllar içindeki değişimi için tıklayınız: Matbuat-Basın Yayın Müdürlükleri) 1 Ocak 1943’te başlanmıştır.
Bu Nizamname ile basın kartlarının verilme koşulları, çeşitleri, geçerlilik süresi ve kart sahiplerine sağlayacağı kolaylıklar düzenlenmektedir. Basın kartı alabilmek için Türk Basın Birliği’ne üye olmak ve Birlik’e giriş, aylık aidat ve yardım sandığı borçlarını ödemiş olmak gerekliliği getirilmiştir. Kartlarda renk uygulamasına ve 77 yıl sonra (2019) Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı tarafından değiştirilmesine kadar “sarı basın kartı” olarak kullanılmasına bu yönetmelikle başlanmıştır. Buna göre Birlik üyelerine Sarı Kart, yardımcı üyelere Yeşil Kart ve misafir üyelere Mavi Kart verilmesine karar verilecektir.
Görüldüğü üzere, basın kartlarında kullanılan tek renk sarı değildir. Görev ve uyruğuna göre kimi gazetecilere yeşil ve mavi kart verilmesi öngörülmüştür. Yeşil Kart uygulaması 1951’de, Mavi Kart uygulaması ise 2001’de kaldırılmıştır.
Kimlerin basın kartı alabileceğine ilişkin süreç yönetmeliğin 5-8’inci maddelerinde tanımlanmaktadır. Buna göre basın kartları, Mıntıka Müdürlükleri, Mülki İdare Amirlikleri, Basın Birliği Merkez İdare Heyeti ve Matbuat Umum Müdürlüğü arasında yapılan yazışmalar ve basın meslek örgütlerinden alınan üye belgelerinin de bulunduğu kimi evrak incelemeleri sonucu verilmektedir. Bu usul, çeşitli şekli değişiklikler ve döneme uygun bürokratik işlemler süreciyle, Basın Kartı Komisyonu’nun kurulduğu 1973’e kadar sürer.
Basın-Yayın Enformasyon Genel Müdürlüğü faaliyet raporlarında, ilk basın kartının 1 Ocak 1943 yılında verildiği belirtilmektedir. Bundan kasıt Genel Müdürlükçe verilen kartlar olmalıdır.
» 1943 – Basın-Yayın Müdürlüğü adını aldı.
» 22 Mayıs 1949 – Basın-Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü’ne dönüştürüldü.
18 Şubat 1947 tarihli Basın Kartları Yönetmeliği:
Çok partili yaşama geçişin arifesine rastlayan bu yönetmelik ile basın kartı edinebilmek için belli süredir yayın yapıyor olma zorunluluğu getirildi. Asli meslekleri gazetecilik veya dergicilik olanlara Sarı Kart, meslekten çekilmiş gazetecilerle serbest yazarlara Yeşil Kart, yabancı haber ajanslarının, dergilerinin veya gazetelerinin yazarlarına Mavi Kart verilmesi kararlaştırıldı.
18 Aralık 1951 tarihli Basın Kartları Yönetmeliği:
Bu yönetmeliğe, basın kartı beyanında bulunan basın mensuplarına ilişkin sorulara baba adı, ana adı, nüfusa kayıtlı olduğu yer gibi nüfus cüzdanına ilişkin bilgiler eklenmiştir. Bu durum, basın mensuplarının kayıtlarının daha ciddi bir şekilde tutulmaya başlandığının göstergesi sayılabilir.
Söz konusu yönetmelik ile Yeşil Basın Kartı kaldırılmış, basın kartı türleri ikiye indirilmiştir. Yabancı yayınlarda çalışan muhabirlere verilen Mavi Kart’a ilişkin yeni düzenlemelerin yer aldığı yönetmelikte, radyo ve televizyon şirketlerinde çalışan muhabirlere de Mavi Kart verilmesi düzenlenmiştir. Ancak o dönemde televizyon yayınları Türkiye’de henüz başlamadığı için Sarı Kart verilecekler arasında televizyon muhabirleri yer almamıştır. Bu yönetmelik ile basın kartı sahibi olan gazetecilere sağlanan kolaylıkların kapsamı genişletilmiştir.
30 Temmuz 1953 tarihli Basın Kartları Kararnamesi:
Yeni yönetmelikte, gazetecilerin Sarı Basın Kartı alıp alamayacağına ilişkin araştırmalarda soruşturma alanlarının arttığı görülmektedir. Buna göre Genel Müdürlük, basın kartı alabileceklerin durumlarını gazeteciler cemiyetleri, sendikaları, mahallin mülkiye amirlikleri, il temsilcilikleri ve gazetecinin bağlı bulunduğu vergi dairelerinden sorabilecektir.
Bu yönetmelik günlük gazete sahiplerinin basın dışında işleri olsa da Sarı Basın Kartı alabilmelerinin önünü açmıştır. Böyle bir istisna, basın kuruluşlarının ticarileşmeye ve bunun sonunca kitleselleşmeye yönelmesiyle açıklanabilir. Mavi Basın Kartı verilmesinin koşulları da yeni kararnamede yeniden ve ayrıntılı olarak düzenlenmiş, Sarı Basın Kartı’nda olduğu gibi yabancı basın mensuplarına Mavi Basın Kartı verilişinde de denetim artırılmıştır.
20 Temmuz 1957 tarihli Basın Kartları Yönetmeliği:
» 1957 – Basın Yayın Genel Müdürlüğü adıyla Basın Yayın ve Turizm Bakanlığı’na bağlandı.
Demokrat Parti döneminin üçüncü basın kartları yönetmeliğine göre, sorumlu müdürlerin, yazı işleri müdürlerinin ve muhabirlerin lise veya dengi bir okuldan mezun olmaları şartı getirilmiştir. Yeni yönetmelik, askerlik nedeniyle mesleğe ara veren gazetecilerin tekrar mesleğe dönmeleri durumunda askerlik süreleri nedeniyle mesleğe ara vermiş sayılmamalarını sağlamıştır. Bu yönetmelikteki bir başka yenilik ile “serbest gazeteci” tanımının yapılmasıdır. Bu yeni madde ile en az 25 yıl gazetecilik yapmış kimseler “serbest gazeteci” unvanını alabileceklerdir.
27 Temmuz 1959 tarihli Basın Kartları Yönetmeliği:
Bir önceki basın kartları yönetmeliği, Demokrat Parti iktidarına karşı eleştirilerin yoğunlaştığı dönemde bir kez daha değişikliğe uğramıştır. Bu dönemde Genel Müdürlüğün gazeteciyi soruşturma alanları daha da genişletilmiştir. Yönetmeliğe, beyannameleri gerçeğe aykırı şekilde dolduran gazetecilerin 3 yıl Sarı Basın Kartı alamayacağı şeklinde ek yaptırım hükmü getirilmiştir. Bu yönetmelikte de basın kartı beyannamesinde basın mensubuna ilişkin sorulara ek sorular eklenmiştir.
Bu yönetmelikte basın kartı almak için meslekte 2 yıl çalışmış olma şartı, yeni kurulan İstanbul Üniversitesi Gazetecilik Enstitüsü mezunları göz ardı edilmeyerek, Türk üniversitelerinin gazetecilik enstitülerinden mezun olanlar için bir yıla indirilmiştir. Gazetecilerin ücretinin asgari ücretin tespit edildiği yerlerde bu miktarın altında olamayacağı hükmü bir başka yeniliği oluşturmaktadır. Yeni yönetmelikte gazete veya dergilerde gazetecilik görevi dışında iş yapanlara kart verilmeyeceği de özellikle belirtilmiştir.
28 Mart 1962 tarihli Basın Kartları Yönetmeliği:
Yönetmelikte basın mensubunu soruşturma alanlarına yeni kurulan Basın İlan Kurumu eklenmiştir. Emekli gazetecilerle ilgili yenilik ise, en az 25 yıl aralıksız gazetecilik yapmış basın mensuplarına verilen Sarı Basın Kartları’nın “Basın Şeref Kartı” olarak adlandırılmasıdır. Basın kartı alabilmek için bekleme süresi yeni yönetmelikte değişikliğe uğramıştır. Kart alabilmek için meslekte 2 yıl çalışmış olma şartı aynen korunurken, Türk üniversitelerinin gazetecilik enstitüleri ile yabancı ülkelerdeki emsali okullardan mezun olanlar için bu süre 6 aya indirilmiştir. Milli Eğitim Bakanlığınca okul olarak kabul edilen “Gazetecilik Okulu” mezunları için ise bu süre bir yıl olarak gösterilmiştir. Yönetmelikte dikkat çeken bir başka değişiklik ise Anadolu Ajansı Genel Müdürü ve Genel Müdür Yardımcısı için basın kartı bekleme süresi aranmayacağı hükmünün getirilmesidir. Yönetmelik ile gazetecilerin eğitim zorunluluğu konusuna da değişiklik getirilmiş, sadece sorumlu müdürlere lise mezuniyeti şartı istenmiştir.
» 27 Temmuz 1963 – Yeni kurulan Turizm ve Tanıtma Bakanlığı’na bağlandı.
7 Mart 1964 tarihli Basın Kartları Yönetmeliği:
Bu yönetmelik ile Genel Müdürlük lağvedilmiş, yetkilerinin tümü Basın Yayın ve Turizm Bakanlığı’na devredilmiştir. Gazetecilik dışında işi olmama şartına getirilen istisna durumların yeni yönetmelikte arttığı görülmektedir. Buna göre, TBMM üyeliğinde bulunmak, emeklilik maaşı almak durumlarının yanında gazetecilik mesleği temsilcisi sıfatıyla sendika, Basın İlan Kurumu ve Basın Şeref Divanı’nda görevli olmak da gazetecilik dışında iş sayılmayacaktır. Bu yönetmeliğe eklenen geçici 1’inci maddede, kuruluş hazırlıkları yapılan TRT’ye ilişkin hüküm bulunmaktadır. Adı geçen maddede, TRT kurulduğunda bu kurumun çalışanlarına hangi koşullar altında Sarı Basın Kartı verileceğinin ek bir yönetmelikle düzenleneceği hükmü yer almaktadır.
Tavus’un anlatımlarından, basın kartına başvururken meslek örgütlerinden “gazeteci olduklarına dair” bir evrak imzalatmak zorunluluğu olduğu ve dolayısıyla bu yıllara kadar basın meslek örgütü üyeliği şartının fiili olarak da olsa sürdüğü anlaşılıyor. Basın kartının iptali söz konusu olduğunda da Basın-Yayın Genel Müdürlüğü’nün il temsilciliklerine gönderdiği mütaalalar esas kabul ediliyor. Bu mütaalar basın meslek örgütlerinin görüşlerine de dayandırılıyor.
» 27 Şubat 1968 – Basın-Yayın Genel Müdürlüğü’ne dönüştürüldü.
24 Eylül 1973 tarihli Basın Kartları Yönetmeliği:
Bu yönetmelik, basın kartlarının 1968’de yeniden kurulan Basın Yayın Genel Müdürlüğü tarafından verileceğini ve yönetmelik hükümlerinin yine aynı müdürlükçe yürütüleceğini belirtmektedir.
Yeni yönetmeliğin 37’inci maddesi ile gazeteciler üzerindeki denetim artırılmıştır. Bu maddeye göre Genel Müdürlük, kendilerine basın kartı verdiği kişi ve çalıştıkları yerleri gösteren bir listeyi, her 3 ayda bir komisyonda temsil edilen basın meslek kuruluşlarına gönderecek ve kendilerinden listedeki kişiler hakkında –en geç bir ay içinde cevap verilmek kaydıyla- görüş isteyecektir.
Yeni yönetmelik, işlerinden ayrılan gazeteciler için yeni haklar sağlamıştır. Buna göre, kıdemi 5 yıl olan gazeteciler 3 ay, kıdemi 5-10 yıl olanlar 6 ay, kıdemi 10 yıldan fazla olanlar 12 ay daha basın kartı taşıyabileceklerdir. Yönetmelik, basın kartı çeşitlerini 3’e çıkarırken, Basın Şeref Kartı’nı Mavi ve Sarı Basın Kartları ile birlikte sıralamaktadır. Yeni yönetmelik Basın Şeref Kartı veren Komisyon’un yapısında ve yetkilerinde de değişikliğe gitmiş, Komisyon’da devletin müdahalesi oldukça sınırlandırılmıştır. Bu Komisyon’un yeni yetkilerinden biri de hakkında çelişkili bilgiler olduğu için Sarı Basın Kartı verilip verilmemesi konusunda tereddütte kalınan basın mensubu hakkında son kararı verme olarak tanımlanmıştır.
Bu yönetmelikle ilk kez Basın Kartı Komisyonu oluşturulmuş, kendinden önceki yönetmeliklerde beyan ve dosyaların Müdürlükçe incelenmesi usulü yerini Komisyon değerlendirmesine bırakmıştır. Madde 29’da tanımlanan bu ilk komisyon şu şekilde oluşmuştur:
| Başbakanlık Basın – Yayın Genel Müdürlüğünce Basın Şeref Kartı sahipleri arasından seçilecek | 1 gazeteci |
| Kamu yararına çalıştığı bu yönetmeliğin yayınından önce Bakanlar Kurulunca kabul edilmiş dört meslek teşekkülünün yönetim kurullarınca bu teşekküller üyeleri arasından seçilerek birerden | 4 temsilci |
| Basın mesleğinde fikir işçisi olarak çalışanları, memleket ölçüsünde en geniş şekilde temsil ettiği bünyesindeki Sarı Basın Kartı veya Basın Şeref Kartı sahibi fikir işçisi sayısı ile tespit olunan gazeteci sendikaları merkez örgütü yönetim kurulunun sendika üyeleri arasından | 2 kişi |
| Gazeteci işveren sendikalarından mesleği yurt ölçüsünde en geniş şekilde temsil yeteneğine sahip iki sendikanın yönetim kurullarınca seçilecek birer (olmak üzere-R.) | 2 kişi |
| Ankara, İstanbul, İzmir büyükşehir belediyeleri sınırları dışında çıkan gazeteler mensuplarını en geniş şekilde temsil ettikleri, Sarı Basın Kartı ve Basın Şeref Kartı sahibi üyesi en çok olduğu tespit edilmek suretiyle anlaşılan üç cemiyetin yönetim kurullarının Başbakanlık Basın Yayın Genel Müdürlüğünün çağrısı üzerine her yılın Mart ayının ilk yarısı içinde Ankara’da yapacakları ortak toplantıda bu üç dernek mensupları arasından bir yıl için seçecekleri | 2 kişi |
| Başbakanlık Basın-Yayın Genel Müdürlüğünden | 2 temsilci |
| Genel Müdürlükçe belirlenen 3, örgütlerce belirlenen 10 olmak üzere toplam | 13 üye |
» 25 Ocak 1974 – Tekrar Turizm ve Tanıtma Bakanlığı’na bağlandı.
16 Temmuz 1980 tarihli Basın Kartları Yönetmeliği:
4 Temmuz 1980 tarihli yönetmelik 12 Eylül 1980 askeri darbesinden yaklaşık 2 ay önce yürürlüğe girmiştir. 16 Temmuz’da Resmi Gazete’de yayınlanan yönetmelik, basına yönelik devlet baskısını artıran bir nitelik taşımaktadır. Yeni yönetmelikte Basın Kartı Komisyonu üyeleriyle ilgili değişiklikler yapılmıştır. Komisyon’da yer alacak basın meslek kuruluşu temsilcilerinin kontenjanı 4’ten 3’e indirilmiş, söz konusu meslek kuruluşlarının merkezlerinin Ankara, İstanbul ve İzmir’de bulunması ve en çok Sarı Basın Kartlı üyeye sahip olmaları da şart koşulmuştur.
Yönetmelikte ayrıca komisyon üyeliğine seçilecek temsilcilerin 5 değil en az 10 yıl Sarı Basın Kartı taşımış olmaları şartı da getirilmiştir. Yeni yönetmelikte Basın Şeref Kartı uygulaması kaldırılarak yerine “Basın Mesleğinde Üstün Hizmet Belgesi” verilmeye başlanmıştır.
Bekleme sürelerinde de değişikliğe gidilen bu yönetmelikte, meslekle ilgili yüksekokullardan mezun olanların bekleme süresi bir yıldan 18 aya çıkarılmış, lise ve dengi okullardan mezun olanların bekleme süresi 3 yıldan 30 aya indirilmiştir. Bekleme süresinden istisna edilenler ise TRT Yönetim Kurulu üyeleri, TRT Genel Müdürü ve yardımcıları ile basın mesleğini temsil eden kuruluşlarda çalışanlar olarak belirlenmiştir. Bu yönetmelikte göze çarpan bir diğer madde ise çalıştığı iş yeri ile sözleşmesi devam eden gazetecilerin iş yerinin yönetimine katılmalarının basın dışında iş yapmış sayılmayacağını ifade eden maddedir. Bu yönetmelikle kaldırılan Basın Şeref Kartı yerine Sürekli Basın Kartı verilmeye başlanmıştır. Ancak yönetmeliğin 40’ıncı maddesi, “niteliklerin kaybedilmesi sonucunu yaratacak bir tutum ve davranış tespit edilip karar verilmesi” durumunda Sürekli Basın Kartı’nın basın mensubundan geri alınabileceğini belirtmektedir.
Yönetmelik’in 44’üncü maddesinde düzenlenen Basın Kartı Komisyonu şu şekilde oluşmuştur:
| Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünce sarı basın kartını sürekli olarak taşıyan gazeteciler arasından seçilecek | 1 temsilci |
| Kamu yararına çalıştığı bu yönetmeliğin yayınından önce Bakanlar Kurulunca kabul edilen ve merkezi Ankara’da bulunan en çok sarı basın kartlı üyeye sahip basın meslek kuruluşunun yönetim kurullarınca, kendi üyeleri arasından seçilecek | 1 temsilci |
| Kamu yararına çalıştığı Bakanlar Kurulunca kabul edilen ve merkezi İstanbul’da bulunan en çok Sarı Basın Kartlı üyeye sahip basın meslek kuruluşunun yönetim kurullarınca, kendi üyeleri arasından seçilecek | 1 temsilci |
| Kamu yararına çalıştığı Bakanlar Kurulunca kabul edilen ve merkezi İzmir’de bulunan en çok Sarı Basın Kartlı üyeye sahip basın meslek kuruluşunun yönetim kurullarınca, kendi üyeleri arasından seçilecek | 1 temsilci |
| Basın mesleğinde fikir işçisi olarak çalışanları, memleket ölçüsünde en geniş şekilde temsil ettiği bünyesindeki Sarı Basın Kartı sahibi fikir işçisi sayısı ile tespit olunan gazeteci sendikaları merkez teşkilatı yönetim kurulunun sendika üyeleri arasından seçeceği üç temsilci | 3 temsilci |
| İki ayrı ilde en çok Sarı Basın Kartı taşıyan gazeteci çalıştırmakta olan basın, yayın organlarını bünyesinde toplayan iki gazete sahipleri sendikasının yönetim kurullarınca seçilecek birerden | 2 temsilci |
| Ankara, İstanbul, İzmir büyükşehir belediyeleri sınırları dışında çıkan gazeteler mensuplarını en geniş şekilde temsil ettikleri, Sarı Basın Kartı sahibi üyesi en çok olduğu tespit edilmek suretiyle anlaşılan iki basın meslek kuruluşunun yönetim kurullarınca ayrı ayrı seçilecek birerden | 2 temsilci |
| Basın Yayın Genel Müdürlüğünden | 2 temsilci |
| Genel Müdürlükçe belirlenen 4, örgütlerce belirlenen 9 olmak üzere toplam | 13 üye |
Komisyon’a katılacakların en az 10 yıl Sarı Basın Kartı taşımış olmaları gerekir.
» 18 Mayıs 1984 –Basın-Yayın Enformasyon Genel Müdürlüğü olarak düzenlendi ve CİB öncesi yapısı oluşturuldu.
10 Eylül 1986 tarihli Basın Kartları Yönetmeliği:
Bu yönetmelik, basın kartı sahibi olmak için gazetecinin bir yıldan fazla hapis cezası olmaması gerektiği hükmünü yumuşatarak, eskisi gibi 5 yıldan fazla olmayacak şekilde güncellemiştir. Ancak bununla birlikte gazetecilerin hükümlü bulunmaması gereken suçların kapsamı genişletilmiş, yürürlükten kalkan yönetmelikte sıralanan suçlara “iftira” ve “uydurma” suçları da eklenmiştir.
Bir diğer değişiklik ise basının bir sektör olarak desteklenmesini öngören fıkranın bu yönetmelikte kaldırılmış olmasıdır. Çalışanlarına basın kartı verilen basın organlarına indirimli tarife ile telefon ve teleks verileceğine ve konuşma ücretlerinde indirimli tarife uygulanacağına ilişkin hüküm bu maddede yer almamıştır. Yönetmelikte, tanınan kontenjanlarla ilgili olarak basın mensuplarının lehine bir değişiklik yapılmıştır. Buna göre, kontenjanı dolu olan gazete ve dergilerde işe başlayan kıdemli gazetecilerin –en az 5 yıldır basın kartı taşıyor olmak- kontenjan dışında kart alabilmelerinin önü açılmıştır. Bu durum, o dönemde istihdam edilen gazetecilerin sayılarında artış yaşandığını ancak Genel Müdürlük tarafından belirlenen kontenjanların bunun gerisinde kaldığını gösterir niteliktedir.
Özellikle 1980 sonrası çalışmaları sırasında gazetecilere karşı artan saldırıları engellemek için basın kartı taşıyanların görevleri sırasında güvenlik kuvvetleri ile kamu kuruluşları ilgililerinin kendilerine yardımcı olacakları ifade edilmiş ancak etkili olamamıştır.
Yönetmeliğin önemli özelliklerinden biri de basın yayın organlarına tanınan basın kartı kontenjanlarında azaltmaya gidilmesi olmuştur. Buna karşılık basın kartı verilebilecek kadrolara haber müdürü kadrosu eklenmiştir. Gazetecilere ait otolara basın plakası verilmesi ve basın kartı başvurusunda bulunabilmek için 18 yaşını doldurmuş olma şartı da bu yönetmelik ile yapılan düzenlemeler arasında yer almaktadır.
Basın Kartı Komisyonu, Yönetmelik’in 44’üncü maddesinde şu şekilde oluşturulmaktadır:
| Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünce Basın Şeref Kartı sahibi gazeteciler arasından seçilecek | 1 temsilci |
| Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünce Sarı Basın Kartını sürekli olarak taşıyan gazeteciler arasından seçilecek | 1 temsilci |
| Kamu yararına çalıştığı Bakanlar Kurulunca kabul edilen ve merkezi Ankara’da bulunan en çok Sarı Basın Kartlı üyeye sahip basın meslek kuruluşunun yönetim kurullarınca, kendi üyeleri arasından seçilecek | 1 temsilci |
| Kamu yararına çalıştığı Bakanlar Kurulunca kabul edilen ve merkezi İstanbul’da bulunan en çok Sarı Basın Kartlı üyeye sahip basın meslek kuruluşunun yönetim kurullarınca, kendi üyeleri arasından seçilecek | 1 temsilci |
| Kamu yararına çalıştığı Bakanlar Kurulunca kabul edilen ve merkezi İzmir’de bulunan en çok Sarı Basın Kartlı üyeye sahip basın meslek kuruluşunun yönetim kurullarınca, kendi üyeleri arasından seçilecek | 1 temsilci |
| Basın mesleğinde fikir işçisi olarak çalışanları, memleket ölçüsünde en geniş şekilde temsil ettiği bünyesindeki Sarı Basın Kartı sahibi fikir işçisi sayısı ile tespit olunan gazeteci sendikaları merkez teşkilatı yönetim kurulunun sendika üyeleri arasından seçeceği | 3 temsilci |
| İki ayrı ilde en çok Sarı Basın Kartı taşıyan gazeteci çalıştırmakta olan basın yayın organlarını bünyesinde toplayan iki gazete sahipleri sendikasının yönetim kurullarınca seçilecek birerden | 2 temsilci |
| Ankara, İstanbul, İzmir büyükşehir belediyeleri sınırları dışında çıkan gazeteler mensuplarını en geniş şekilde temsil ettikleri, Sarı Basın Kartı sahibi üyesi en çok olduğu tespit edilmek suretiyle anlaşılan iki basın meslek kuruluşunun yönetim kurullarınca ayrı ayrı seçilecek birerden | 2 temsilci |
| Basın Konseyini temsilen, Basın Konseyi Yüksek Kurulunca (29 Haziran 1993 tarihli yönetmelik değişikliği: Konsey Yönetim Kurulunca) (16 Aralık 1993 tarihli yönetmelik değişikliği: Basın Konseyi Yüksek Kurulunca) üyeleri arasından seçilecek | 1 temsilci |
| Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünden | 2 temsilci |
| Genel Müdürlükçe belirlenen 4, örgütlerce belirlenen 11 olmak üzere toplam | 15 üye |
9 Ağustos 1998 tarihli Basın Kartları Yönetmeliği:
Bu yönetmelikte Sarı Basın Kartı için üzerinde hüküm bulunmaması gereken suçlara, “mahkemelerinin görev alanına girenlerden biriyle veya yayın tehdidiyle para ve menfaat temini, ihtilas, irtikâp, rüşvet, istimal ve istihlak kaçakçılığı suçu dışındaki kaçakçılık suçlarından veya resmi ihale ve alım-satımlara fesat karıştırma, devlet sırlarını açığa vurma, kasıtlı vergi kaçırma suçları” eklenmiştir. Yönetmelik maddelerine, kart başvuru beyannamelerinde gerek duyulduğunda bilgi istenebilecek kurum ve kuruluşlara “ilgili diğer kuruluşlardan bilgi istenebilir” ifadesi eklenmiştir.
Bu yönetmeliğe göre Basın Kartı Komisyonu, toplam 15 üyeden oluşmaktadır ve bu üyelerin 4’ü doğrudan BYEGM tarafından belirlenmektedir.
Yönetmelik’in 48’inci maddesinde şu şekilde oluşturulmuştur:
| Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünce Basın Şeref Kartı sahibi gazeteciler arasından seçilecek | 1 temsilci |
| Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünce Sarı Basın Kartını sürekli olarak taşıyan gazeteciler arasından seçilecek | 1 temsilci |
| Kamu yararına çalıştığı bu yönetmeliğin yayınından önce Bakanlar Kurulunca kabul edilen ve merkezi Ankara’da bulunan en çok Sarı Basın Kartlı üyeye sahip basın meslek kuruluşunun yönetim kurullarınca, kendi üyeleri arasından seçilecek | 1 temsilci |
| Kamu yararına çalıştığı bu yönetmeliğin yayınından önce Bakanlar Kurulunca kabul edilen ve merkezi İstanbul’da bulunan en çok Sarı Basın Kartlı üyeye sahip basın meslek kuruluşunun yönetim kurullarınca, kendi üyeleri arasından seçilecek | 1 temsilci |
| Kamu yararına çalıştığı bu yönetmeliğin yayınından önce Bakanlar Kurulunca kabul edilen ve merkezi İzmir’de bulunan en çok Sarı Basın Kartı üyeye sahip basın meslek kuruluşunun yönetim kurullarınca, kendi üyeleri arasından seçilecek | 1 temsilci |
| Basın mesleğinde fikir işçisi olarak çalışanları, memleket ölçüsünde en geniş şekilde temsil ettiği bünyesindeki Sarı Basın Kartı sahibi fikir işçisi sayısı ile tespit olunan gazeteci sendikaları merkez teşkilatı yönetim kurulunun sendika üyeleri arasından seçeceği üç temsilci | 3 temsilci |
| İki ayrı ilde en çok Sarı Basın Kartı taşıyan gazeteci çalıştırmakta olan basın yayın organlarını bünyesinde toplayan iki gazete sahipleri sendikasının yönetim kurullarınca seçilecek birerden | 2 temsilci |
| Basın Konseyini temsilen, Basın Konseyi Yüksek Kurulunca üyeleri arasından seçilecek | 1 temsilci |
| Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünden | 2 temsilci |
| Genel Müdürlükçe belirlenen 4, örgütlerce belirlenen 9 olmak üzere toplam | 13 üye |
Komisyonun son bendi dışındaki üyelerinin en az 10 yıl Sarı Basın Kartı taşımış olmaları gerekir.
Komisyon toplam 13 kişiden oluşmaktadır ve bu kişilerin 3’ü BYEGM tarafından belirlenmektedir.
23 Mart 2001 tarihli Basın Kartları Yönetmeliği:
Yeni yönetmelikte, basın kartı artık “resmi nitelikte bir kimlik belgesi” olarak kabul edilmiştir. Yapılan değişikliklerle yabancı gazeteciler için Mavi Basın Kartı uygulaması kaldırılmış, yerli ve yabancı gazeteciler için tek tip basın kartı öngörülmüştür. Daha önce affa uğramış olsalar dahi belirli suçlardan hüküm giymiş gazetecilerin basın kartı taşıyamayacağını belirten eski madde yeni yönetmelikte yumuşatılmış, hüküm giymiş gazetecilerin affedilmeleri halinde basın kartı alabilmelerine olanak sağlanmıştır. Yönetmelik ile günlük ve haftalık yayın yapan basın kuruluşlarının sahiplerine ikinci iş yapma serbestisi getirilmiştir.
Yeni yönetmelikle, ilk kez basın kartı almak için başvuruda bulunan gazetecilerin bekleme süreleri de indirilmiştir. Eski yönetmelikte, iletişim fakültelerinden mezun olanlar için 18 ay, diğer fakülte ve yüksekokul mezunları için 24 ay, lise ve dengi okul mezunları için 30 ay olarak uygulanan bekleme süreleri, ortalama 6 ay kısaltılmıştır.
Basın Kartı Komisyonu’na ilişkin düzenlemelerin yer aldığı yeni yönetmelik ile Komisyon’a daha önce temsilci gönderen Anadolu Basın Birliği ve Türk Basın Birliği ile Ankara İstanbul ve Anadolu Gazete Sahipleri Sendikası Komisyon’dan çıkarılmış, Gazeteciler Federasyonu Komisyon’a dahil edilmiştir. Yeni yönetmelikle, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin temsilci sayısı da 1’den 2’ye çıkarılmış, Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü tarafından gazeteciler arasından seçilen temsilci sayısı 2’den 1’e indirilmiştir. Yeni yönetmelik, çeşitli nedenlerle, belirli bir süre basın kartı taşımama cezası bulunan gazetecilere bir defaya mahsus olmak üzere af getirilmesini de öngörmüştür.
Yönetmelik’in 38’inci maddesinde Basın Kartı Komisyonu şu şekilde oluşturulmuştur.
| Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünü temsilen | 2 üye |
| Basın Şeref Kartı veya (2 Haziran 2002 tarihli değişiklik: ve) sürekli nitelikte basın kartı sahipleri arasından Genel Müdürlükçe seçilen | 1 üye (2 üye) |
| Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’ni temsilen | 2 üye |
| Gazeteciler Cemiyeti’ni temsilen | 1 üye |
| İzmir Gazeteciler Cemiyeti’ni temsilen | 1 üye |
| Türkiye Gazeteciler Sendikası’nı temsilen | 3 üye |
| Gazeteciler Federasyonu’nu temsilen yerel basın mensubu | 1 üye |
| Türkiye Gazete Sahipleri Birliği’ni temsilen | 1 üye |
| Basın Konseyi’ni temsilen (2 Haziran 2002 tarihli değişiklik ile kaldırıldı) | 1 üye (üye yok) |
| Genel Müdürlükçe belirlenen 4, örgütlerce belirlenen 9 olmak üzere toplam | 13 üye |
Yönetmelik’te 2 Haziran 2002 tarihinde yapılan değişiklikle Basın Konseyi Komisyon’dan çıkarılmış ve basın “şeref kartı veya sürekli nitelikte basın kartı” ibaresinde “veya” “ve” olarak değiştirilmişmiş, böylece bu bende tanımlanan Komisyon üye sayısı 1’den 2’ye çıkarılmıştır. Komisyon’un 13 olan toplam üye sayısı korunmuştur.
25 Ağustos 2015 tarihli Basın Kartları Yönetmeliği:
Yönetmelikte yapılan değişiklikle birlikte Basın Kartı Komisyonu’nun üye sayısı 15’e çıkarılmıştır. Komisyon’un yapısı, Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü 5 üyeyi seçecek şekilde değiştirilmiştir. Komisyon’a ilişkin yapılan düzenlemelerle meslek örgütlerinin Komisyon’daki etkisi ve temsili azaltılmıştır. Yönetmelik Madde 19’de oluşturulan Komisyon şu şekildedir:
| Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünü temsilen | 2 üye |
| Basın-yayın meslek kuruluşlarının birleşerek oluşturdukları üst kuruluşlar hariç olmak üzere, süreli yayın organları sahip ve/veya çalışanlarınca oluşturulan meslek kuruluşlarından basın kartı sahibi en fazla üyesi bulunan meslek kuruluşunca belirlenecek | 2 üye |
| Basın-yayın meslek kuruluşlarının birleşerek oluşturdukları üst kuruluşlar hariç olmak üzere, süreli yayın organları sahip ve/veya çalışanlarınca oluşturulan meslek kuruluşlarından basın kartı sahibi en fazla üyesi bulunan ikinci meslek kuruluşunca belirlenecek | 1 üye |
| 2/1/1961 tarihli ve 195 sayılı Basın İlan Kurumu Teşkiline Dair Kanunun 5’inci maddesinin son fıkrası uyarınca yapılacak toplantıda Anadolu gazete sahipleri arasından seçilecek temsilcilerden teşekkül edecek | 3 üye |
| Sürekli nitelikte basın kartı sahipleri arasında Genel Müdürlükçe seçilecek | 1 üye |
| Basın-yayın meslek kuruluşlarının birleşerek oluşturdukları üst kuruluşlar hariç olmak üzere, 6112 sayılı Kanun kapsamında faaliyet gösteren radyo ve/veya televizyon kuruluşlarının yönetim kurulu başkanları veya çalışanlarınca oluşturulan meslek kuruluşlarından en fazla üyesi bulunan meslek kuruluşunca belirlenecek | 1 üye |
| Basın-yayın meslek kuruluşlarının birleşerek oluşturdukları üst kuruluşlar hariç olmak üzere, ulusal düzeyde yayın yapan televizyonları temsil eden meslek kuruluşlarından en fazla üyesi bulunan meslek kuruluşunca belirlenecek | 1 üye |
| Basın kartı sahibi gazeteciler arasından Genel Müdürlükçe belirlenecek | 1 üye |
| Basın kartı sahibi gazeteci üyesi en çok bulunan iki sendika tarafından belirlenecek birer (olmak üzere-R.) | 2 üye |
| İletişim Fakültesi dekanları (3 Haziran 2018 tarihli değişiklikle ek: veya basın kartı sahibi gazeteciler) arasından Genel Müdürlükçe belirlenecek | 1 üye |
| Genel müdürlükçe belirlenen 5, kuruluşlarca seçilen 10 olmak üzere toplam | 15 üye |
Bu yeni yönetmelik yayımlanmasının ardından, Komisyon’a temsilci gönderen Türkiye Gazeteciler Cemiyeti (TGC) ve Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS) Komisyon’dan çekilmiştir.
Yeni yönetmelikte gazetecilerin basın kartı almak için beklemeleri gereken süreler kısaltılmıştır. Basın İş Kanunu kapsamında en az 5 yıl çalıştığını belgelendiren gazetecilere bekleme süresi uygulanmadan basın kartı verilebilmesi imkânı sağlanmıştır.
Yapılan değişiklikle, TRT ve Anadolu Ajansı (AA) bünyesinde basın kartı alabilecek unvanlar artırılmış, yine bu kurumlarda Basın İş Kanunu’na tabi çalışmayan basın mensuplarının da basın kartı alabilmelerinin önü açılmıştır.
AKP’nin çıkardığı bu ve bir sonraki Yönetmelik, bazı meslek örgütlerince Danıştay’a götürülmüştür. Bu sürecin ayrıntılı anlatımı için bakınız: Basın kartında Danıştay Süreci
» 24 Temmuz 2018 – 30488 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 14 numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı kuruldu. BYEGM kapatılarak tüm görev, yetki ve sorumlulukları CİB bünyesine verildi.
14 Aralık 2018 tarihli Basın Kartları Yönetmeliği:
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçişle birlikte Başbakanlığa bağlı, basın kartı vermekle görevli kurum Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü (BYEGM), 9 Temmuz 2018 tarihinde 703 Sayılı KHK ile Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’na bağlanmıştı. Bu sebeple, önceki yönetmelik Başbakanlığa bağlı Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünün görevleri hakkında Kanun Hükmünde Kararnameye dayanılarak hazırlanırken, yeni yönetmelik Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine dayanılarak hazırlanmıştır.
Bu yönetmelik ile basın kartlarının iptali kolaylaştırılmış, ilgili bölüme, “Milli güvenlik ve kamu düzenine aykırı davranışlarda bulunması veya bu tür davranışları alışkanlık edinmesi” maddesi eklenerek kart iptalleri tümüyle politik kararların gölgesi altına alınmıştır.
Yeni yönetmelikte basın kartı almak isteyenlerin “terörle mücadele suçlarından, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlardan, milli savunmaya karşı suçlar ile devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk suçlarından” hüküm giymemiş olması şartı aranmasına karar verilmiştir. Yönetmelikte basın kartının iptal edileceği koşullara basın kartı sahibinin “Milli güvenlik ya da kamu düzenine aykırı davranışlarda bulunması veya bu tür davranışları alışkanlık edinmesi” maddesi de eklenmiştir.
Yeni yönetmelikte kartları veren Basın Kartı Komisyonu’nda da değişikliğe gidilmiştir. Daha önce basın iş kolunda örgütlü tüm sendikaların temsilcileri Komisyon’da yer alırken, yeni yönetmelikle Başkanlığın seçeceği tek bir sendika temsilcisinin Komisyon’da yer alacağı hükmü getirilmiştir. Böylece Komisyon’un üye sayısı 15’ten 9’a düşürülmüş, tüm üyeler Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı tarafından belirlenecek şekilde bir düzenleme yapılmıştır.
| Başkanlığı temsilen | 2 üye |
| Basın-yayın meslek kuruluşlarının birleşerek oluşturdukları üst kuruluşlar hariç olmak üzere, süreli yayın organları sahip ve/veya çalışanlarınca oluşturulan meslek kuruluşlarının üyeleri arasından Başkanlıkça belirlenecek | 1 üye |
| Bölgesel veya yerel nitelikte faaliyet gösteren basın-yayın kuruluşlarının sahibi veya tüzel kişi temsilcisi arasından Başkanlıkça belirlenecek | 1 üye |
| Sürekli nitelikte basın kartı sahipleri arasından Başkanlıkça seçilecek | 1 üye |
| Basın-yayın meslek kuruluşlarının birleşerek oluşturdukları üst kuruluşlar hariç olmak üzere, ulusal düzeyde yayın yapan radyo ve/veya televizyonları temsil eden meslek kuruluşlarının üyeleri arasından Başkanlıkça belirlenecek | 1 üye |
| Basın kartı sahibi gazeteciler arasından Başkanlıkça seçilecek | 1 üye |
| Basın kartı sahibi gazetecileri temsil eden sendikaların üyeleri arasından Başkanlıkça belirlenecek | 1 üye |
| İletişim Fakültesi dekanları veya basın kartı sahibi gazeteciler arasından Başkanlıkça belirlenecek | 1 üye |
| Tümü Başkanlık tarafından belirlenen toplam | 9 üye |
Komisyon yapısı Meclis’te “Sansür Yasası” ile tekrar düzenleniyor
Kamuoyunda “Sünsür Yasası” olarak bilinen 7418 Sayılı Basın Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı, 4 Ekim 2022’de TBMM Genel Kurulu’nda tekrar görüşülmeye başlanmış, 6 Ekim 2022 günü de Basın Kartı Komisyonu’nu düzenleyen 14’üncü maddede değişikliğe gidilerek Meclis’te kabul edilmiştir. Buna göre Komisyon üye sayısı 9’dan 19’a yükseltilmiş; bu üyelerin 11’inin İletişim Başkanlığı tarafından belirleneceği bir yapı oluşturulmuştur. Bu değişik Meclis Genel Kuruluna sunulurken, “Komisyonun daha çoğulcu ve katılımcı hâle getirilmesi amacıyla” ifadeleriyle gerekçelendirilmiştir. Ancak kabul edilen bu önergenin öncesinde ve sonrasında komisyon yapısını belirlemede Başkanlığı’nın etkisinde nerdeyse hiçbir değişiklik olmadığı hatta etkisinin arttığı söylenebilir.
2015 yılında Komisyon’dan çıkarılan Türkiye Gazeteciler Cemiyeti (İstanbul), Gazeteciler Cemiyeti (Ankara) ve İzmir Gazeteciler Cemiyet de “İstanbul, Ankara ve İzmir illerinde kurulu meslek kuruluşlarından en fazla basın kartı sahibi üyesi bulunan meslek kuruluşunu temsilen birer üye” ifadesiyle Komisyon’a tekrar dahil edilmiştir.
Yürürlükteki 2018 yönetmeliğinde “Basın kartı sahibi gazetecileri temsil eden sendikaların üyeleri arasından Başkanlıkça belirlenecek 1 üye” bulunuyorken, Meclis’te kabul edilen düzenlemeyle sendika temsilci sayısı 2’ye çıkartılmış ve hem “işçi sendikası” ibaresi eklenmiştir. Böylece “İşçi sendikası şeklinde faaliyet gösteren sendikalardan basın kartı sahibi üyesi en fazla olan sendika tarafından belirlenecek iki üye” şeklindeki düzenlemeye göre Hak-İş’e bağlı Medya-İş Sendikası, 2 üyeyle Komisyon’a dahil olmuştur.
| 2018 Yönetmeliği | Sansür Yasası taslağında bulunan komisyon maddesi | 6 Ekim 2022’de Meclis’te kabul edilen Komisyon maddesi |
| Başkanlığı temsilen iki üye | Başkanlığı temsilen iki üye | İletişim Başkanlığı’nı temsilen üç üye |
| Basın-yayın meslek kuruluşlarının birleşerek oluşturdukları üst kuruluşlar hariç olmak üzere, süreli yayın organları sahip ve/veya çalışanlarınca oluşturulan meslek kuruluşlarının üyeleri arasından Başkanlıkça belirlenecek bir üye | Basın-yayın meslek kuruluşlarının birleşerek oluşturdukları üst kuruluşlar hariç olmak üzere, süreli yayın organları sahip ve/veya çalışanlarınca oluşturulan meslek kuruluşlarından basın kartı sahibi en fazla üyesi bulunan meslek kuruluşu tarafından belirlenecek bir üye | İstanbul, Ankara ve İzmir illerinde kurulu meslek kuruluşlarından en fazla basın kartı sahibi üyesi bulunan meslek kuruluşunu temsilen birer üye |
| Bölgesel veya yerel nitelikte faaliyet gösteren basın-yayın kuruluşlarının sahibi veya tüzel kişi temsilcisi arasından Başkanlıkça belirlenecek bir üye | Basın-yayın meslek kuruluşlarının birleşerek oluşturdukları üst kuruluşlar hariç olmak üzere; İstanbul, Ankara ve İzmir dışındaki illerde kurulu basın-yayın meslek kuruluşlarının sahip ve/veya çalışanları tarafından kurulmuş basın-yayın meslek kuruluşlarından en fazla basın kartı sahibi üyesi bulunan meslek kuruluşu tarafından belirlenecek bir üye, | İstanbul, Ankara ve İzmir illeri dışında kurulu meslek kuruluşlarından en fazla basın kartı sahibi üyesi bulunan meslek kuruluşunu temsilen bir üye |
| Sürekli nitelikte basın kartı sahipleri arasından Başkanlıkça seçilecek bir üye | Sürekli nitelikte basın kartı sahipleri arasından Başkanlıkça seçilecek bir üye, | Sürekli basın kartı sahipleri arasından İletişim Başkanlığı tarafından belirlenecek dört üye |
| Basın-yayın meslek kuruluşlarının birleşerek oluşturdukları üst kuruluşlar hariç olmak üzere, ulusal düzeyde yayın yapan radyo ve/veya televizyonları temsil eden meslek kuruluşlarının üyeleri arasından Başkanlıkça belirlenecek bir üye | Basın-yayın meslek kuruluşlarının birleşerek oluşturdukları üst kuruluşlar hariç olmak üzere, ulusal düzeyde yayın yapan radyo ve/veya televizyonların yönetim kurulu başkanları ve/veya gazeteci çalışanlarınca kurulmuş olan basın-yayın meslek kuruluşlarından en fazla üyesi bulunan meslek kuruluşu tarafından belirlenecek bir üye, | Ulusal düzeyde yayın yapan radyo, televizyonların çalışan ve yöneticilerince kurulan meslek örgütlerinden en fazla üyesi bulunan örgütün belirleyeceği bir üye |
| Basın kartı sahibi gazeteciler arasından Başkanlıkça seçilecek bir üye | Göreve bağlı basın kartı sahibi gazeteciler arasında Başkanlıkça belirlenecek bir üye, | Göreve bağlı basın kartı sahibi gazeteciler arasından İletişim Başkanlığı tarafından belirlenecek bir üye |
| Basın kartı sahibi gazetecileri temsil eden sendikaların üyeleri arasından Başkanlıkça belirlenecek bir üye | İşçi sendikası şeklinde faaliyet gösteren sendikalardan basın kartı sahibi üyesi en fazla olan sendika tarafından belirlenecek bir üye, | İşçi sendikası şeklinde faaliyet gösteren sendikalardan basın kartı sahibi üyesi en fazla olan sendika tarafından belirlenecek iki üye |
| İletişim Fakültesi dekanları veya basın kartı sahibi gazeteciler arasından Başkanlıkça belirlenecek bir üye | İletişim Fakültesi dekanları veya basın kartı sahibi gazeteciler arasından Başkanlıkça belirlenecek bir üye | İletişim Fakültesi dekanları veya basın kartı sahibi gazeteciler arasından İletişim Başkanlığı tarafından belirlenecek üç üye |
| 9 üyenin hepsini Başkanlık belirliyor | 9 üyenin 5’ini Başkanlık belirliyor | 19 üyenin 11’ini Başkanlık belirliyor |