HUKUKİ ÇATIŞMA ALANI OLARAK BASIN KARTI YÖNETMELİĞİ
Basın kartı yönetmeliği son yedi yıldır kesintisiz olarak hukuksal çelişkinin konusu olmuş durumda. 25 Ağustos 2015 yılında yapılan yönetmelik değişikliğiyle başlayan bu süreçte yaşanan her dönemeç, yeni hukuksal çelişkileri de beraberinde getirdi. Bu süreç boyunca, Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü’nün yerine Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı kuruldu, bir yeni basın kartı yönetmeliği çıktı, iki defa mevcut yönetmeliklerde değişiklik yapıldı, bir dava bitmeden diğeri açıldı, davalar çelişkili konular üzerinde uzlaşıldığı için değil, yeni değişiklikler yapıldığı için karar verilemeden düşürüldü.
Bugün yürürlükteki 2018 yönetmeliği ve 2015’te çıkarılan bir önceki yönetmelik, beş basın meslek kuruluşu tarafından Danıştay’a götürüldü.
Hukuk mücadelesi sürecinin dökümü şu şekilde:
25 Ağustos 2015- Basın kartı yönetmeliğinin değiştirilmesi
Başbakanlığa bağlı Basın Yayın Enformasyon Genel Müdürlüğü tarafından Basın Kartı yönetmeliği değiştirildi. İlgili Yönetmelik, 25 Ağustos 2015 tarihli 29456 sayılı Resmi Gazetede yayınlandı. Yeni yönetmelikle beraber Basın Kartı Komisyonu’nun üye yapısı değiştirildi.
Önceki yönetmeliğe göre, Basın Yayın Enformasyon Genel Müdürlüğü iki üye tarafından temsil ediliyor ve Genel Müdürlük ayrıca, Basın Şeref Kartı veya Sürekli Basın Kartı sahipleri arasından iki üye seçiyordu. Bu üyeler dışında kalan üyeler ise, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’ni temsilen iki, Gazeteciler Cemiyeti’ni temsilen bir, İzmir Gazeteciler Cemiyeti’nden bir, Türkiye Gazeteciler Sendikası’nı temsilen üç, Gazeteciler Federasyonu’nu temsilen bir, Türkiye Gazete Sahipleri Birliğini temsilen bir üyeden oluşuyordu.[1]
İlgili yönetmelikte yapılan diğer önemli değişiklik ise Anadolu Ajansı ve Türkiye Radyo Televizyon Kurumu’nda çalışanlar için basın kartı taleplerinde 5953 sayılı kanun hükmünde sözleşme yapmış olma şartı kaldırıldı. Bunun yanı sıra ise, süreli yayın sahipleri veya tüzel kişi temsileri, radyo ve televizyonlarının yönetim kurulu başkanları, enformasyon görevlileri ve yabancı basın kuruluşlarında çalışan Türk uyruklu gazetecileri için de, 5953 sayılı kanun ile sözleşme yapmış olma şartı kaldırılırken ayrıca gazetecilik faaliyeti dışında ticari, sınai veya zirai faaliyette bulunmama şartı kaldırıldı. Bahsedilen değişiklikler, gazeteciler ve basın meslek örgütleri tarafından tepkiyle karşılandı.
26 Ağustos 2015’de yeni yönetmeliğe tepkisini dile getiren Çağdaş Gazeteciler Derneği (ÇGD), yaptığı Genel Yönetim Kurulu açıklamasında basın kartı politikasının devletin gazetecilik alanını düzenlemesinin bir aparatı olarak tanımlarken, sansürün en işlevsel dayanağı olarak değerlendirdi. Yapılan açıklamada şu ifadelere yer verildi:
“Basın kartı alabilmek için gereken ve ‘basın sigortası’ olarak bilinen 5953 sayılı kanuna bağlı olarak çalışma hakkı, sermaye medyası tarafından gasp edilmekte, gazetecilerin özlük haklarını yasal güvenceye alan bu kanun işverenler tarafından zaten uygulanmamaktadır. Hal böyleyken ‘sarı basın kartı’, çoğu basın çalışanı tarafından başvurusu bile yapılamayan bir ‘ayrıcalık’ haline dönüşmüştür.”[2]
ÇGD’nin yaptığı açıklamanın yanı sıra, yapılan değişiklikle birlikte Basın Kartı Komisyonu’nda doğrudan temsil niteliğini yitiren Türkiye Gazeteciler Federasyonu ve Eskişehir Gazeteciler Cemiyeti başkanı Yılmaz Karaca, 27 Ağustos 2015 tarihinde yaptığı açıklamayla yeni yönetmeliğin geçersiz olduğunu ifade etti. Karaca, daha önce basın kartı komisyonunda basın alanından kişilerin bulunduğunu hatırlatarak, “Türkiye’de basın kartları konusunda facia yaşanıyor” ifadelerini kullandı[3].
Basın kartı yönetmeliğinde yapılan değişikliğe ilişkin tepkiler yeni yasama yılının açılmasıyla birlikte TBMM’de de yükseldi. 30 Kasım 2015’te toplanan Genel Kurul’da Ayhan Bilgen, basın kartı verilme sürecinden basın kuruluşlarının temsilcilerinin çıkarılmasını Türkiye’nin basın özgürlüğü karnesinin zayıflamasının sebeplerinden birisi olarak gösterdi.[4] Basın Kartı Yönetmeliğine ilişkin yapılan değişikliği Meclis kürsüsünde dile getiren diğer Milletvekilleri Atila Sertel[5] ve Barış Yarkadaş[6] oldu.
29 Ağustos 2015- TGS ve TGC’nin basın kartı komisyonundan çekilmesi
Basın kartı yönetmeliğine 25 Ağustos 2015’de yapılan değişikliklerin ardından Türkiye Gazeteciler Cemiyeti (TGC) ve Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS) basın kartı komisyonundan çekildiklerini bildirdi. Kurumlar, ilgili basın kartı yönetmeliğinin iptali ve eski basın kartı yönetmeliğinin yeniden yürürlüğe girmesi halinde Basın Kartı Komisyonu’nda olmaya devam edeceklerini açıkladı.
14 Ekim 2015- Değiştirilen Basın Kartı Yönetmeliğine dava açılması
TGS ve TGC, ilgili yönetmeliğin iptali için yargı yoluna başvurdu. Danıştay’a açılan davada, komisyonun değiştirilen yapısı, BYEGM’nin görevleri, Anadolu Ajansı ve TRT’de çalışanların basın kartı almasında 5953 sayılı kanuna tabi olma şartı aranmaması ve serbest basın kartı süresinin bir aya düşürülmesi dava konusu edildi.[7][8]
17 Kasım 2015 – Basın Meslek Örgütlerinden yapılan değişikliğe ilişkin ortak açıklama
Değiştirilen Basın Kartı Yönetmeliğinin ardından ilk defa 18-19 Kasım 2015 yılında toplanacak olan Basın Kartı Komisyonuna ilişkin olarak, TGC, TGS, ÇGD, TGF, İGS basın toplantısı düzenledi. Yaptıkları ortak açıklamayla tepkilerini dile getiren gazetecilik meslek örgütleri, BYEGM’nin görevinin Basın Kartı Komisyonu’nun sekretaryasını yapmak olduğunu hatırlatarak, Genel Müdürlüğe verilen üye belirleme görevinin hukuksuz olduğunun altını çizdi.
Yönetmelik değişti, davada karar verilemedi
Değiştirilen basın kartı yönetmeliğine karşı TGC ve TGS tarafından açılan dava, karar verilemeden sonlandı. Yeni basın kartı yönetmeliğinin yürürlüğe girmesiyle dava konusu edilen yönetmeliğin yürürlükten kaldırılması sonucunda, “konusu kalmayan davanın esası hakkında karar verilmesine yer olmadığı” sonucuna ulaşan mahkeme, iptali istenen maddeler hakkında karar verilmesine yer olmadığına hükmetti. Böylelikle, çelişki konusu olan hükümler hakkında bir karara varılmadan dava sonuçlanmış oldu.[9]
24 Temmuz 2018- İletişim Başkanlığı’nın kuruluşu
24 Temmuz 2018 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan İletişim Başkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’yle birlikte Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı kuruldu. Başkanlığın görevleri arasında, basın kartı vermek ve Basın Kartı Komisyonu’nun sekretaryasını yürütmek sayıldı.
13 Aralık 2018- Basın Kartı Yönetmeliği
Yaklaşık beş ay önce Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’nın kurulması ve Basın Kartı verme görevinin kendisine verilmesinin ardından, 13 Aralık 2018’de yeni Basın Kartı Yönetmeliği yayınlandı. Bu yönetmelik ile Başkanlığa, Basın Kartı Komisyonu’nda benzeri daha önce yaşanmamış bir yetki veriliyordu. Yönetmelikte yer alan hükümlere göre, basın meslek örgütlerinin doğrudan temsil nitelikleri ortadan kalktı. Yönetmelikle birlikte, Basın Kartı Komisyonu’nda yer alan üyelerin tamamının Başkanlık tarafından belirlenmesi hukuksal düzlemde yerini aldı. Yönetmeliğe göre, İletişim Başkanlığı niteliği yönetmelikte belirlenen kurum ve kişiler arasından komisyon üyelerini belirleme yetkisine kavuştu. Basın meslek örgütlerinin üye sayılarının herhangi bir önemi kalmadı. Daha önceki düzenlemelerde basın meslek kuruluşları tarafından belirlenen üyelerin seçiminde, meslek kuruluşlarının basın kartı sahibi üye sayıları belirleyici olurken, yeni düzenlemeyle birlikte üye sayılarının bir önemi kalmadı.
12 Şubat 2019- ÇGD’nin Danıştay Başvurusu
Değiştirilen basın kartı yönetmelik, ÇGD’nin Danıştay’a verdiği dilekçe ile dava konusu oldu. Yönetmeliğe karşı hukuksal mücadele başlatan ÇGD, yeni yönetmeliğin Anayasa ve yasalara aykırılık içerdiği iddiasıyla yürütmesinin durdurulmasını ve iptalini talep etti. Yapılan başvuruda yönetmeliğin 6, 14, 15, 25, 29 ve 30’ncu maddelerinin Anayasa ve yasalara aykırı olduğu öne sürüldü.
25 Haziran 2019– Danıştay’ın Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’ndan savunma istemi
ÇGD’nin 12 Şubat’ta yaptığı Danıştay başvurusunun ardından Yüksek Mahkeme, meslek örgütünün başvurusundaki iddiaları yerinde buldu. Danıştay 10. Dairesi tarafından verilen ara kararda, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’nın söz konusu yönetmeliğe ilişkin savunma hazırlaması istendi.
ÇGD tarafından yapılan açıklamada, ilgili yönetmeliğin, “toplumsal özgürlükleri, halkın gerçekleri öğrenme ve haber alma hakkını doğrudan etkileyecek bir düzenleme” olduğu ifade edildi.[10]
16 Ağustos 2020- Danıştay’dan yürütmeyi durdurma kararı
ÇGD’nin yaptığı iptal başvurusunda, ilgili yönetmeliğin “Basın kartı verilecek kişilerde aranacak şartları” düzenleyen 6’ncı maddesinde yer alan “sigorta primlerinin çalışma mevzuatı esaslarına uygun olarak yatırılmış olması” yükümlülüğünün yürütmesini durdurma kararı aldı.[11]
2 Nisan 2021- İkinci yürütmeyi durdurma kararı
Danıştay’ın tek hükümde yürütmeyi durdurma kararı almasının ardından, konunun Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu’na taşınmasıyla bir yürütmeyi durdurma kararı daha alındı. İdari Dava Daireleri Kurulu yönetmelikte tartışma konusu olan ve gazetecinin basın kartını engellemede kolaylık sağlayan, “basın meslek onurunu zedeleyecek işler yaptığı/yapması”, “milli güvenlik ya da kamu düzenine aykırı davranışlarda bulunması”, “bunları alışkanlık edindiği/edinmesi” gibi hükümlerin yürütmesini durdurma kararı aldı.[12][13]
21 Mayıs 2021- Basın Kartı Yönetmeliği’nde bir yeni düzenleme
21 Mayıs 2021 tarihli Resmi Gazete’de yer alan düzenlemeyle birlikte Basın Kartı Yönetmeliği’nde değişiklik yapıldı. Gazetecilerin Basın Kartı sahibi olması konusunda pek çok zorlaştırıcı düzenlemeyi beraberinde getiren yönetmelik, Danıştay tarafından yürütmesi durdurulan “sigorta primlerinin çalışma mevzuatı esaslarına uygun olarak yatırılmış olması” ifadesini daha ağır koşullarla değiştirdi.
İlgili düzenlemeye ilişkin yaptığı açıklamada TGS bu düzenlemeyi “gazeteciye kart vermeme yönetmeliği” olarak değerlendirirken; İletişim Başkanlığı’nın bu yönetmelikle kendisini “Terörle Mücadele Savcısı ve Özel Yetkili Mahkeme ilan” ettiğini ifade etti.[14] TGS, yönetmelikte yapılan bu düzenlemenin iptali için gerekli adımları atacağını vurgulayarak, yeni bir dava sürecinin haberini verdi.
Medya Dayanışma Grubu[15] ise yaptığı “Basın kartı kimliğinden soyutlanıyor” başlıklı ortak açıklamada, yapılan değişikliklerin Danıştay’ın karar ve önerilerini dışladığını belirtti. Yapılan açıklamada, “İktidara yönelik eleştiri, görüş ve yorumda bulunan gazetecilerin basın kartlarının öznel ve keyfi yakıştırmalarla iptal edilebilmesinin yolu genişletilmiştir” ifadelerine yer verildi.[16][17]
24 Haziran 2021- ÇGD ve Disk Basın-İş yönetmeliğe tekrar dava açtı
2018 yılında yayınlanan yönetmeliğe ilişkin Danıştay sürecinin ardından; 2021 yılında yapılan düzenlemeyle Danıştay’ın karar ve önerilerinin dikkate alınmayarak, dava konusu olan hükümlerin gazetecilerin aleyhine tekrar düzenlenmesinin ardından, ÇGD ve Disk Basın-İş yeni düzenlemeyi de yürütmeyi durdurma ve iptal istemiyle dava etti. Açılan yeni davada 8 maddenin yürütmesinin durdurulması talep edildi.[18]
2 Temmuz 2021– TGS, GC ve FMD’den dava
5 Mayıs 2021’de yapılan düzenlemeye, ÇGD ve Disk Basın-İş’in ardından, TGS, GC ve FMD de dava açtı. Yapılan açıklamada, düzenlemeyle Danıştay tarafından verilen iptal kararlarının etrafından dolaşıldığı ifade edilirken; belirsiz ve keyfiliğe açık düzenlemeler içerdiğinin altı çizildi.[19][20]
20 Eylül 2021- Danıştay’ın Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’ndan savunma istemi
TGS, GC ve FMD tarafından Basın Kartı Yönetmeliğinin bazı maddelerine ilişkin yürütmeyi durdurma ve iptal talepli açılan davada, Danıştay Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’ndan savunma istedi.[21]
17 Aralık 2021- Danıştay Basın Kartı Yönetmeliğinin yürütmesini durdurdu
TGS, GC ve FMD tarafından Basın Kartı Yönetmeliğine karşı açılan davada Danıştay, İletişim Başkanlığı’nın yetkisinin kart vermekle sınırlı olduğunu hatırlatarak, kartın kimlere verileceği, hangi hallerde basın kartının iptalinin gerekeceğinin belirlenmesinde yetkili olmadığı yönünde karar aldı. Ayrıca, basın kartının basın özgürlüğüyle ilgili olduğunu ve ancak kanunla düzenlenebileceğini hatırlattı. Danıştay 10’uncu Dairesi aldığı bu kararla dava konusu olan hükümlerin yürütmesini durdurdu. [22][23]
19 Mayıs 2022- Danıştay’dan esastan inceleme kararı
Danıştay 10’uncu Dairesi tarafından alınan bu karara, Cumhurbaşkanlığınca itiraz edildi. 14 Şubat 2022’de yapılan itirazın kabulünün ardından Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu tarafından alınan yürütmeyi durdurma kararı kaldırıldı ve yürütmeyi durdurma isteminin esası hakkında görüşülmek ve yeni bir karar vermek üzere dosya Danıştay 10’uncu Dairesine tekrar gönderildi. [24][25]
İletişim Başkanlığı tarafından bu karar, “Danıştay, Basın Kartı Yönetmeliği’ne ilişkin yürütmenin durdurulması kararını kaldırdı” başlıklı haber ile duyuruldu. Haberde, “Buna göre söz konusu yönetmelik karar öncesindeki şekliyle uygulanmaya devam edecek” ifadelerine yer verildi.[26] Başkanlık tarafından yapılan bu açıklama, ÇGD tarafından “hak mücadelesi sürecinin devam ettiği” hatırlatılarak eleştirildi. ÇGD yaptığı açıklamada, kendi dava süreçlerine de yer vererek, “Gelinen noktada; Dernek olarak açtığımız, 2019 esaslı ilk dava dosyasında verilen ve gerekçeleri farklı olan yürütmenin durdurulması kararı ortadan kaldırılmamıştır. Yeniden getirilen benzer maddelere ilişkin Derneğimizce açılan 2021 esaslı diğer davada da olumlu ya da olumsuz herhangi bir karar henüz verilmiş değildir. Basın kartı çerçevesinde verilen hak mücadelesi hukuken devam etmektedir” ifadelerini kullandı.[27]
[1] 23 Mart 2001 tarihli yönetmeliğin komisyon yapısına ilişkin hükümleri son halini, 2 Haziran 2002 yılındaki değişikle aldı. Bu değişiklikten önce Genel Müdürlüğü temsilen yine iki üye bulunmasına karşın, Genel Müdürlük Basın Şeref Kartı ve Sürekli Basın Kartı sahipleri arasından yalnızca bir üye seçiyordu. 2002 yılında yaşanan değişiklikle birlikte Genel Müdürlüğün Basın Şeref Kartı ve Sürekli Basın Kartı sahipleri arasından seçtiği üye sayısı ikiye çıkarken; Basın Konseyinin komisyonda doğrudan bir üye ile temsil edilmesine son verildi. Değişiklikle birlikte Genel Müdürlüğün komisyonda dört üye üzerinde belirleyici etkisi oldu.
[2] https://cgd.org.tr/basin-aciklamalari/2015/08/26/basin-karti-sansur-ve-basina-saldirinin-dayanagidir-kaldirilsin/
[3] https://www.usak.tv/guncel/tgf-baskanindan-basin-karti-yonetmeligine-tepki-h17185.html
[4]https://www.tbmm.gov.tr/Tutanaklar/Tutanak?BaslangicSayfa=24&BitisSayfa=25&BirlesimSiraNo=22467&Tur=H
[5] https://www.tbmm.gov.tr/Tutanaklar/Tutanak?BaslangicSayfa=70&BitisSayfa=71&BirlesimSiraNo=22501&Tur=H
[6] https://www.tbmm.gov.tr/Tutanaklar/Tutanak?BirlesimSiraNo=22547&BaslangicSayfa=73&BitisSayfa=73&Tur=H
[7] https://www.ereglisahil.com/basin-karti-yonetmeligi-nin-iptali-icin-danistay-da-dava-acildi-9995-haberi/
[8] https://tgs.org.tr/basin-karti-yonetmeliginin-iptali-icin-danistayda-dava-acildi/
[9] Danıştay Onuncu Dairesi, 01/12/2020 Tarih ve E.2015/4371, K.2020/5490 Sayılı Türkiye Gazeteciler Sendikası ve Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Kararı
[10] https://cgd.org.tr/basin-aciklamalari/2019/06/25/basin-karti-yonetmeliginin-iptali-davamizda-cumhurbaskanligi-savunma-verecek/
[11] https://www.istanbulflash.com/danistay-isverenin-odemedigi-primler-basin-karti-onunde-engel-olmayacak/4645/
[12] https://www.diken.com.tr/danistay-basin-karti-uzerinden-iktidara-hukuk-devletini-hatirlatti/
[13] https://cgd.org.tr/basin-aciklamalari/2021/04/01/cumhurbaskanligi-iletisim-baskanliginin-makbul-gazeteci-yetkisine-danistaydan-dur/
[14] https://tgs.org.tr/gazeteciye-kart-vermeme-yonetmeligi/
[15] Basın Konseyi, Çağdaş Gazeteciler Derneği, Diplomasi Muhabirleri Derneği, DİSK Basın-İş Sendikası, Ekonomi Muhabirleri Derneği, Gazeteciler Cemiyeti, İzmir Gazeteciler Cemiyeti, Parlamento Muhabirleri Derneği, Türkiye Foto Muhabirleri Derneği, Türkiye Gazeteciler Sendikası, Türkiye Haber Kameramanları Derneği
[16] https://gc-tr.org/basin-karti-kimliginden-soyutlaniyor-basinkartimadokunma/
[17] https://cgd.org.tr/basin-aciklamalari/2021/05/21/basin-karti-kimliginden-soyutlaniyor-basinkartimadokunma/
[18] https://cgd.org.tr/basin-aciklamalari/2021/06/24/degistirilen-basin-karti-yonetmeligi-tekrar-davalik/
[19] https://tgs.org.tr/gazeteciye-kart-vermeme-yonetmeligine-dava-actik/
[20] https://gc-tr.org/gazeteciler-cemiyeti-tgs-ve-tfmd-yonetmeligin-iptali-icin-danistayda-dava-acti/
[21] https://gc-tr.org/danistay-basin-karti-yonetmeligi-davasinda-iletisim-baskanliginin-savunmasini-istedi/
[22]https://gc-tr.org/danistay-basin-karti-yonetmeliginin-hukuki-olmayan-maddelerinin-yurutmesini-durdurdu/
[23] https://tgs.org.tr/danistay-basin-karti-yonetmeliginin-yurutmesini-durdurdu/
[24] https://gc-tr.org/danistay-basin-karti-yonetmeligini-esastan-inceleyecek/
[25] https://tgs.org.tr/danistay-basin-karti-yonetmeligini-esastan-inceleyecek/
[26] https://www.iletisim.gov.tr/turkce/haberler/detay/danistay-basin-karti-yonetmeligine-iliskin-yurutmenin-durdurulmasi-kararini-kaldirdi
[27] https://cgd.org.tr/basin-aciklamalari/2022/05/20/danistay-basin-kartlarina-iliskin-nihai-kararinda-basin-ozgurlugunu-yok-eden-degil-koruyan-bir-karar-almalidir/